Những Câu Nói Của Nguyễn Bỉnh Khiêm: Trí Tuệ Vượt Thời Gian

Chu Văn An

Nguyễn Bỉnh Khiêm, vị Trạng Trình lừng danh của Việt Nam thế kỷ 16, không chỉ là một nhà giáo, một danh sĩ lỗi lạc mà còn là một triết gia với những tư tưởng sâu sắc, vượt thời đại. Cuộc đời ông gắn liền với giai đoạn đầy biến động của lịch sử, khi các tập đoàn phong kiến tranh giành quyền lực, khiến dân chúng lầm than. Trong bối cảnh ấy, những lời dạy, những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm trở thành ngọn đèn soi sáng, chứa đựng trí tuệ uyên thâm về đạo lý làm người, về lẽ hưng vong của đất trời và cả những dự báo chuẩn xác về thời cuộc. Bài viết này của Trường Nguyễn Bỉnh Khiêm sẽ cùng bạn khám phá kho tàng triết lý sống bất hủ từ vị Trạng Trình tài ba, giúp chúng ta chiêm nghiệm và rút ra những bài học quý giá cho cuộc sống hiện đại.

Cuộc Đời và Sự Nghiệp của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm

Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585), tên thật là Nguyễn Văn Đạt, hiệu Bạch Vân cư sĩ, biệt danh Trạng Trình, sinh ra tại làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại (nay là Vĩnh Bảo, Hải Phòng). Ông là con của Thượng thư Nguyễn Văn Định và bà Vũ Thị Thục, con gái của quan Nghè (Tiến sĩ) Vũ Nạp. Ngay từ nhỏ, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã nổi tiếng thông minh, học rộng, tài cao. Ông theo học thầy Bảng nhãn Lương Đắc Bằng, một bậc thầy uyên bác thời bấy giờ, và nhanh chóng nắm vững kiến thức từ kinh sử, bách gia chư tử đến cả khoa học tự nhiên, lý số.

Đến năm 1535, ở tuổi 45, Nguyễn Bỉnh Khiêm mới ra thi và đỗ Trạng nguyên dưới triều Mạc Đăng Doanh. Ông được bổ làm Đông Các Hiệu Thư, rồi thăng dần lên các chức quan trọng như Tả Thị Lang, Thượng Thư Bộ Lại kiêm Triều Quốc Tử Giám, tước Trình Tuyền Hầu, rồi Trình Quốc Công. Trong thời gian làm quan, ông đã dâng sớ can vua Mạc về 18 điều lợi nước an dân, nhưng không được chấp thuận. Nhận thấy triều đình ngày càng suy yếu, lòng dân ly tán, ông quyết định cáo quan về ở ẩn tại quê nhà năm 1542, dựng am Bạch Vân và mở trường dạy học.

Tại am Bạch Vân, ông tiếp tục sự nghiệp giáo dục, đào tạo ra nhiều danh nhân cho đất nước như Phùng Khắc Khoan, Lương Hữu Khánh, Nguyễn Quyện… Ông cũng dành thời gian nghiên cứu, chiêm nghiệm về lý số, thế sự và để lại nhiều tác phẩm có giá trị như “Bạch Vân Am Quốc Ngữ Thi tập” và “Trình Quốc Công Sấm Ký” (thường gọi là Sấm Trạng Trình). Những tác phẩm này chứa đựng tinh hoa tư tưởng của ông, từ triết lý nhân sinh đến những dự báo về vận mệnh đất nước, đã và đang được hậu thế nghiên cứu, ngưỡng mộ.

Cuộc đời Nguyễn Bỉnh Khiêm là tấm gương sáng về một trí thức tài năng, có tâm huyết với đất nước, dám từ bỏ danh vọng để giữ gìn khí tiết và tiếp tục cống hiến bằng tri thức của mình. Những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là lời khuyên răn mà còn là di sản tinh thần vô giá, giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về văn hóa và con người Việt Nam.

Triết Lý Sống Của Nguyễn Bỉnh Khiêm Qua Những Câu Nói

Triết lý sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm là sự kết hợp hài hòa giữa Nho giáo, Đạo giáo và Phật giáo, nhưng được chiết trung và dung hợp một cách độc đáo để phù hợp với bối cảnh xã hội Việt Nam. Ông không chỉ chú trọng đến đạo đức cá nhân mà còn quan tâm sâu sắc đến vận mệnh quốc gia, đến sự thịnh suy của thời cuộc. Những tư tưởng này được thể hiện rõ nét qua các tác phẩm và đặc biệt là những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Quan Điểm Về Đạo Lý Làm Người

Nguyễn Bỉnh Khiêm luôn đề cao các giá trị đạo đức căn bản của con người, coi đó là nền tảng của một xã hội thịnh vượng. Ông tin rằng, dù ở hoàn cảnh nào, con người cũng cần giữ gìn phẩm chất, trau dồi tri thức và sống có trách nhiệm.

• “Thôi thôi đã biết rồi còn hỏi, Thịnh suy có số lẽ Trời cho.”
  • Câu nói này phản ánh triết lý thuận theo tự nhiên và nhận thức về quy luật vô thường của cuộc đời. Ông nhận ra rằng sự thịnh suy, thành bại của mỗi người, mỗi triều đại đều có số phận, có quy luật riêng. Thay vì cố gắng chống lại những điều không thể thay đổi, con người nên tập trung vào việc tu dưỡng bản thân và sống hòa hợp với quy luật đó. Điều này không có nghĩa là buông xuôi, mà là thấu hiểu để tìm cách thích nghi và giữ vững tâm thế.
• “Ở đời muôn sự của chung, Được thua cũng bởi chưng lòng người.”
  • Nguyễn Bỉnh Khiêm nhấn mạnh vai trò của đạo đức và ý chí con người trong việc quyết định thành bại. Mọi sự vật, của cải trên đời đều là của chung, nhưng cách chúng ta đối xử với chúng, cách chúng ta hành động mới là yếu tố quyết định kết quả. Lòng tham, sự ích kỷ có thể dẫn đến thất bại, trong khi lòng nhân ái, sự vị tha có thể mang lại thành công.
• “Lòng ta chớ để ai lầm, Lời ta chớ để ai cầm lọng che.”
  • Ông khuyên răn con người phải giữ vững chính kiến, không để bị lung lay bởi ngoại cảnh hay bị lợi dụng. Lời nói và hành động phải xuất phát từ chính tâm mình, không bị người khác điều khiển hay che đậy ý đồ xấu xa. Đây là lời nhắc nhở về sự độc lập trong tư duy và phẩm giá cá nhân.
• “Thà rằng điếm tiếng một mai, Chớ nên ham tiếng mà mai danh đời.”
  • Trạng Trình coi trọng danh dự và uy tín. Ông khuyên con người thà chấp nhận một chút điều tiếng không đáng có trong một khoảnh khắc, còn hơn là chạy theo hư danh mà làm mất đi thanh danh, tiếng tốt của cả đời. Sự chân thật và giữ gìn phẩm giá là điều quan trọng hơn mọi lời khen giả dối.
• “Non cao đã có người trèo, Biển rộng đã có người chèo thuyền qua.”
  • Câu này mang ý nghĩa động viên và khẳng định tiềm năng vô hạn của con người. Dù khó khăn đến đâu, luôn có người đã vượt qua, vì vậy mỗi cá nhân cũng có thể làm được. Nó khuyến khích sự kiên trì, nỗ lực và không ngừng học hỏi để chinh phục những đỉnh cao mới.

Những tư tưởng này của Nguyễn Bỉnh Khiêm về đạo lý làm người vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc tu dưỡng đạo đức, giữ vững bản lĩnh và sống có ý nghĩa.

Lời Khuyên Về Cách Ứng Xử và Đối Nhân Xử Thế

Trong bối cảnh xã hội phức tạp, Nguyễn Bỉnh Khiêm đặc biệt quan tâm đến cách con người đối xử với nhau. Ông đưa ra những lời khuyên sâu sắc về sự khôn ngoan, nhẫn nại và lòng khoan dung trong mọi mối quan hệ.

• “Ai có công danh thảy đã nên người, Ai có tiền bạc cũng người giàu sang.”
  • Câu nói này chỉ ra hai giá trị mà con người thường theo đuổi: công danh và tiền bạc. Tuy nhiên, Trạng Trình muốn nhấn mạnh rằng dù có đạt được những điều đó, bản chất của con người vẫn là con người. Điều quan trọng hơn cả là cách chúng ta sử dụng công danh và tiền bạc đó để sống có ích và giữ gìn phẩm giá.
• “Người quen trăm sự cũng nên, Người lạ nghìn sự cũng quên mất lòng.”
  • Nguyễn Bỉnh Khiêm nói về tầm quan trọng của các mối quan hệ xã hội. Ông ngụ ý rằng, những người quen biết, gần gũi thường dễ dàng giúp đỡ, thấu hiểu nhau. Ngược lại, người lạ thì khó mà có được sự tin tưởng và hỗ trợ như vậy. Câu nói này có thể khuyến khích sự gắn kết cộng đồng, đồng thời nhắc nhở về việc xây dựng và duy trì các mối quan hệ tốt đẹp.
• “Chớ cậy đông người mà cậy sức, Chớ cậy quyền thế mà cậy oai.”
  • Đây là lời cảnh tỉnh về sự kiêu ngạo và lạm dụng quyền lực. Ông khuyên con người không nên dựa vào số đông để lấn át kẻ yếu, hay dựa vào quyền thế để hống hách. Sức mạnh thật sự nằm ở đạo đức và lòng nhân ái, chứ không phải ở bạo lực hay quyền uy.
• “Sông sâu còn có kẻ dò, Lòng người nào biết đục trong vơi đầy.”
  • Ông chỉ ra sự phức tạp và khó đoán của lòng người. Dù sông sâu đến mấy vẫn có thể đo được độ sâu, nhưng lòng người thì vô cùng khó hiểu, không thể biết được ai chân thật, ai giả dối. Điều này khuyến khích sự cẩn trọng trong các mối quan hệ và không nên quá tin tưởng vào bề ngoài.
• “Cây kim trong bọc lâu ngày cũng lòi ra.”
  • Nguyễn Bỉnh Khiêm nhắc nhở về quy luật nhân quả và sự thật không thể che giấu mãi mãi. Những điều sai trái, xấu xa dù có bị che đậy kỹ đến đâu rồi cũng sẽ có ngày bị phơi bày. Điều này thúc đẩy con người sống ngay thẳng, lương thiện, tránh làm điều khuất tất.
• “Gió chiều nào che chiều nấy.”
  • Câu nói này mang hàm ý về sự linh hoạt, thích nghi với hoàn cảnh. Trong cuộc sống đầy biến động, đôi khi con người cần biết cách uyển chuyển, điều chỉnh hành động để tồn tại và phát triển. Tuy nhiên, nó cũng có thể được hiểu như một lời cảnh báo về những người dễ dàng thay đổi lập trường theo thời thế, thiếu bản lĩnh.

Những lời khuyên này của Trạng Trình là bài học quý giá về nghệ thuật sống, giúp chúng ta nhìn nhận con người và xã hội một cách đa chiều, từ đó có cách ứng xử phù hợp, xây dựng được những mối quan hệ bền vững và tránh xa những cạm bẫy của cuộc đời.

Quan Điểm Về Thời Thế và Vận Mệnh

Nguyễn Bỉnh Khiêm sống trong thời kỳ nhà Mạc và nhà Lê – Trịnh tranh giành quyền lực, xã hội loạn lạc. Những trải nghiệm này đã hun đúc trong ông một cái nhìn sâu sắc về thời thế, về lẽ hưng vong của các triều đại và số phận con người. Những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm về chủ đề này thường mang tính dự báo, triết lý và thể hiện sự ưu tư của ông đối với vận mệnh đất nước.

• “Đường đời muôn nẻo ai hay, Non xanh nước biếc, bạn về đâu?”
  • Đây là câu hỏi mang tính triết lý sâu sắc về sự vô thường của cuộc đời và sự bấp bênh của số phận. Trong thời loạn, con người không biết sẽ đi đâu về đâu, tương lai bất định. Câu nói thể hiện sự ưu tư của ông trước cảnh đất nước phân tranh, dân chúng lầm than.
• “Biển Đông vạn dặm giang tay, Một mình một ngựa tung bay ai bằng.”
  • Câu này thường được hiểu như một lời dự báo về sự xuất hiện của một vị anh hùng hay một thế lực nào đó sẽ vươn lên mạnh mẽ. Nó mang tính chất tiên tri, gợi mở về một tương lai mà trong đó có những nhân vật kiệt xuất sẽ làm nên nghiệp lớn.
• “Phá đi rồi lại dựng nên, Dựng rồi phá, đó là quyền tạo hóa.”
  • Nguyễn Bỉnh Khiêm nhìn nhận sự thịnh suy, xây dựng và đổ nát như một quy luật tự nhiên, một phần của vòng tuần hoàn vĩ đại của tạo hóa. Không có gì là vĩnh cửu, mọi sự vật, hiện tượng đều trải qua quá trình sinh, trụ, dị, diệt. Điều này khuyến khích con người không nên quá chấp trước vào sự thành bại nhất thời.
• “Thương người chớ dại thương thân, Thương thân chớ dại thương nhân loại mình.”
  • Câu nói này chứa đựng một triết lý phức tạp về sự cân bằng giữa lòng trắc ẩn và sự tự bảo vệ. Trong thời loạn, đôi khi việc đặt lợi ích cá nhân lên trên để tồn tại là cần thiết, nhưng cũng không nên vì thế mà hoàn toàn bỏ qua lòng nhân ái. Ông khuyên con người cần có sự khôn ngoan để tự bảo vệ mình trong khi vẫn giữ được tình người.
• “Mặt trời qua ngọn tre tàn, Ngọn tre tàn rồi lại rạng đông.”
  • Đây là một hình ảnh ẩn dụ về quy luật thay đổi và hy vọng. Dù có lúc tối tăm, khó khăn như mặt trời lặn sau ngọn tre, nhưng rồi trời sẽ lại sáng, báo hiệu một chu kỳ mới, một bình minh mới. Câu nói mang ý nghĩa lạc quan, khẳng định rằng sau những giai đoạn khó khăn, sẽ luôn có hy vọng và cơ hội mới.

Những quan điểm của Nguyễn Bỉnh Khiêm về thời thế không chỉ là những lời tiên tri mà còn là những bài học về cách nhìn nhận sự việc dưới góc độ lịch sử và triết học, giúp con người hiểu rõ hơn về quy luật vận hành của xã hội và tự nhiên.

Triết Lý Sống An Nhiên, Tự Tại

Mặc dù sống trong thời đại đầy biến động, Nguyễn Bỉnh Khiêm vẫn tìm thấy cho mình một lối sống an nhiên, tự tại. Ông khuyến khích con người sống hòa hợp với thiên nhiên, trân trọng những giá trị giản dị và tìm thấy sự bình yên trong tâm hồn.

• “Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ, Người khôn người đến chốn lao xao.”
  • Đây là một trong những câu nói nổi tiếng nhất, thể hiện rõ triết lý sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm. “Dại” ở đây không phải là ngu dốt mà là sự lựa chọn khôn ngoan, từ bỏ danh lợi, thị phi để tìm về sự thanh tịnh, an yên. “Khôn” là những người chạy theo quyền lực, danh vọng, nhưng lại vướng vào vòng xoáy của cuộc đời. Ông chọn cuộc sống ẩn dật để giữ gìn phẩm giá và tìm thấy sự tự do trong tâm hồn.
• “Gạo cội cơm rau vốn thiệt phần, Có chi hơn nữa để mà thân.”
  • Nguyễn Bỉnh Khiêm đề cao lối sống giản dị, thanh đạm. Ông cho rằng những thứ vật chất tầm thường như “gạo cội cơm rau” mới là giá trị thực sự, là cái gốc để duy trì sự sống. Những thứ xa hoa phù phiếm chỉ là bề ngoài, không mang lại hạnh phúc và sự an ổn lâu dài.
• “Nước trong đã lọc bụi hồng, Hoa thơm đã nở, mây hồng đã tan.”
  • Hình ảnh thơ mộng này thể hiện sự thanh lọc, tinh khiết của tâm hồn khi thoát ly khỏi cõi trần tục. “Nước trong đã lọc bụi hồng” là tâm hồn đã gột rửa mọi vướng bận, phiền não. “Hoa thơm đã nở, mây hồng đã tan” là sự thảnh thơi, tự tại khi đã đạt đến cảnh giới giác ngộ.
• “Khen ai khéo đặt nên tình, Người mà không nghĩa sao bằng cỏ cây.”
  • Trạng Trình nhấn mạnh giá trị của tình nghĩa trong cuộc sống. Ông coi trọng mối quan hệ giữa người với người, cho rằng nếu con người không có tình nghĩa thì còn thua cả cỏ cây vô tri. Đây là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của lòng nhân ái, sự sẻ chia và gắn kết cộng đồng.
• “Cá kia nước cạn khô nguồn, Chim kia rừng thẳm hết đường bay đi.”
  • Câu nói này mang tính cảnh báo về sự hủy hoại môi trường và hậu quả của việc cạn kiệt tài nguyên. Nó cũng có thể hiểu rộng hơn là sự phụ thuộc của con người vào môi trường sống và tầm quan trọng của việc bảo vệ thiên nhiên. Khi nguồn sống bị phá hủy, mọi sinh linh đều khó mà tồn tại.

Những triết lý sống an nhiên, tự tại của Nguyễn Bỉnh Khiêm là bài học về cách tìm thấy hạnh phúc trong những điều giản dị, cách giữ vững tâm hồn thanh cao giữa bộn bề cuộc sống và cách sống hòa hợp với vũ trụ.

Tầm Ảnh Hưởng Của Nguyễn Bỉnh Khiêm Trong Văn Hóa Việt

Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là một danh nhân mà còn là một biểu tượng văn hóa của Việt Nam. Tầm ảnh hưởng của ông lan tỏa mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực, từ văn học, giáo dục đến triết học và cả trong tâm thức dân gian. Những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm đã trở thành kim chỉ nam cho nhiều thế hệ, định hình nên những giá trị cốt lõi của người Việt.

Trong văn học, “Bạch Vân Am Quốc Ngữ Thi tập” là một kho tàng thơ Nôm đồ sộ, mang giá trị nghệ thuật cao và chứa đựng tư tưởng sâu sắc. Những bài thơ của ông không chỉ phản ánh hiện thực xã hội mà còn thể hiện cái nhìn triết lý về nhân sinh, vũ trụ. Chúng là nguồn cảm hứng cho nhiều nhà thơ, nhà văn sau này.

Về giáo dục, am Bạch Vân của ông là một trường học lớn, thu hút hàng ngàn môn đệ. Ông đã đào tạo ra nhiều nhân tài kiệt xuất, góp phần quan trọng vào sự phát triển của đất nước. Triết lý giáo dục của ông không chỉ truyền thụ kiến thức mà còn chú trọng bồi dưỡng đạo đức, phẩm chất cho học trò.

Trong triết học, tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm là sự tổng hòa của các trường phái Nho, Phật, Đạo, tạo nên một hệ thống triết lý độc đáo, mang đậm bản sắc Việt Nam. Ông đã đưa ra những quan điểm sâu sắc về lẽ sống, về thời thế và vận mệnh, có giá trị định hướng cho con người trong mọi thời đại.

Đặc biệt, “Sấm Trạng Trình” với những lời tiên tri về vận mệnh đất nước đã đi sâu vào tâm thức dân gian, trở thành một phần của văn hóa tín ngưỡng. Dù có nhiều tranh cãi về tính xác thực của các lời sấm, nhưng không thể phủ nhận rằng chúng đã góp phần tạo nên một hình ảnh Trạng Trình đầy huyền bí và uyên bác trong lòng người Việt.

Tóm lại, Nguyễn Bỉnh Khiêm là một trí tuệ lớn, một tấm gương sáng về đạo đức và trí tuệ. Di sản mà ông để lại, đặc biệt là những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm, vẫn còn nguyên giá trị, là nguồn tài liệu quý giá để chúng ta học hỏi, chiêm nghiệm và tìm thấy con đường đi đúng đắn trong cuộc sống.

Tổng Hợp Những Câu Nói Của Nguyễn Bỉnh Khiêm Theo Chủ Đề

Để giúp bạn đọc dễ dàng tiếp cận và suy ngẫm về triết lý của Trạng Trình, chúng tôi đã tổng hợp và phân loại thêm những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm theo các chủ đề khác nhau.

Về Đạo Lý Làm Người và Phẩm Chất

Nguyễn Bỉnh Khiêm luôn đặt nặng vấn đề tu dưỡng đạo đức và giữ gìn phẩm chất cá nhân. Ông tin rằng đạo đức là gốc rễ của mọi sự thành công và hạnh phúc.

• “Chớ cậy đông người mà cậy sức, Chớ cậy quyền thế mà cậy oai.”
• “Cây kim trong bọc lâu ngày cũng lòi ra.”
• “Lòng ta chớ để ai lầm, Lời ta chớ để ai cầm lọng che.”
• “Ở đời muôn sự của chung, Được thua cũng bởi chưng lòng người.”
• “Thà rằng điếm tiếng một mai, Chớ nên ham tiếng mà mai danh đời.”
• “Trăm năm vật lạ có khi, Không hay thì chẳng lo gì việc nhà.”
• “Thân mình giữ lấy thân mình, Giữ sao cho khỏi vướng tình lụy danh.”
• “Sống ở đời sao cho phải đạo, Chết xuống mồ mới biết ai ngay.”
• “Khôn thì biết giữ của tiền, Dại thì của mất làm phiền người ta.”
• “Ai ơi chớ vội cười người, Đêm nay cười bạn ngày mai bạn cười.”
• “Thà rằng dở tệ một điều, Hơn người dối trá trăm điều dở hay.”
• “Giàu sang lắm kẻ theo mình, Nghèo hèn lắm kẻ khinh mình dở hay.”
• “Chữ rằng nhân nghĩa phải gìn, Có nhân có nghĩa mới nên thân người.”
• “Người ta giàu bởi khó khăn, Người ta khôn bởi gian nan học hành.”
• “Chớ tham lam mà hóa ra ngu, Chớ keo kiệt mà hóa ra bần.”
• “Tính người hiền hậu dễ ưa, Tính người hung ác khó mà gần thân.”
• “Sống trên đời chớ có tham lam, Tham lam thì lụy phải cam cực hình.”
• “Đừng tham danh lợi hư không, Hãy lo tu sửa cái lòng chân tu.”
• “Trần gian là cõi tạm bợ, Hãy sống sao cho đáng đời người ta.”
• “Giữ gìn khí tiết cho trong, Đừng vì lợi lộc mà dong duổi theo.”
• “Dù ai nói ngả nói nghiêng, Lòng ta vững giữa như kiềng ba chân.”
• “Phải chi sống biết lẽ trời, Để khỏi mang tiếng đời trôi vô duyên.”
• “Gương vàng sáng để soi hình, Lời hay ý đẹp để mình học theo.”
• “Lấy đức thắng người, lấy nhân cảm hóa, Chớ lấy oai quyền mà hăm dọa người.”
• “Thương nhau củ sắn cũng ngon, Ghét nhau hạt gạo cũng còn chẳng cho.”
• “Đồng tiền liền khúc ruột gan, Lòng người biến đổi tựa ngàn khói mây.”
• “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây, Ăn khoai nhớ kẻ cho dây mà trồng.”
• “Miệng nam mô bụng một bồ dao găm, Thật thà chỉ có Trời nằm thấy thôi.”
• “Cái nết đánh chết cái đẹp, Nết na thì mới được lòng người ta.”
• “Học ăn học nói học gói học mở, Học làm người tử tế đến già.”
• “Chớ thấy sóng cả mà ngã tay chèo, Chớ thấy khó khăn mà nao lòng người.”
• “Đời người như giấc mộng huyễn, Phù du chớp mắt hóa thành hư không.”
• “Tiền tài như bọt nước trôi, Danh vọng như gió thoáng qua không còn.”
• “Làm người phải có bản lĩnh, Không nên gió chiều nào che chiều nấy.”
• “Trọng nghĩa khinh tài mới quý, Hám lợi tham danh thì chẳng ra gì.”
• “Khiêm cung nhường nhịn là điều, Để cho thiên hạ yêu chiều thân ta.”
• “Đói cho sạch rách cho thơm, Đừng vì túng quẫn mà làm điều sai.”
• “Một lời nói dối trăm lời nói dối, Một lần thất tín vạn lần bất tin.”
• “Kẻ ghen người ghét là thường, Hãy lo tu sửa đừng vương tiếng đời.”
• “Cứu một mạng người hơn xây bảy tòa tháp, Làm điều nhân đức phúc báo vô biên.”
• “Tứ hải giai huynh đệ, Khắp nơi đều là anh em một nhà.”
• “Sức người có hạn, lòng người vô cùng, Hãy sống sao cho đáng mặt anh hùng.”
• “Lấy oán báo oán, oán chất chồng, Lấy đức báo oán, oán tiêu tan.”
• “Học để biết, học để làm, học để sống, Học để khẳng định giá trị bản thân.”
• “Người có học như ngọc có giá, Kẻ không học như cỏ rác ven đường.”
• “Thức khuya dậy sớm chăm lo, Để cho con cháu ấm no đủ đầy.”
• “Giữ lời hứa như giữ vàng, Thất hứa như đánh mất cả giang sơn.”
• “Của thiên trả địa, của nào về nấy, Đừng tham của phi nghĩa mà mang họa vào thân.”
• “Lòng tốt như mặt trời, Sưởi ấm muôn loài giữa đất trời.”

Về Quan Hệ Xã Hội và Ứng Xử

Ông đưa ra những lời khuyên sâu sắc về cách đối xử với người khác, về sự khôn ngoan và cẩn trọng trong các mối quan hệ.

• “Người quen trăm sự cũng nên, Người lạ nghìn sự cũng quên mất lòng.”
• “Sông sâu còn có kẻ dò, Lòng người nào biết đục trong vơi đầy.”
• “Gió chiều nào che chiều nấy.”
• “Khen ai khéo đặt nên tình, Người mà không nghĩa sao bằng cỏ cây.”
• “Chọn bạn mà chơi, chọn nơi mà ở, Chọn người mà gửi gắm thân tâm.”
• “Nói lời phải giữ lấy lời, Đừng như bướm đậu rồi bơi sang sông.”
• “Một lời nói vãi một sàng khôn, Một lời nói dốt mười người khinh khi.”
• “Gần mực thì đen gần đèn thì sáng, Gần người hiền đức ắt sẽ nên người.”
• “Thương cho roi vọt cho vọt, Ghét cho ngọt bùi cho bùi.”
• “Sống sao cho đẹp lòng người, Chết sao cho rạng danh đời tổ tông.”
• “Không thầy đố mày làm nên, Học thầy học bạn học thêm học nữa.”
• “Bạn bè là nghĩa tương tri, Khó khăn hoạn nạn sá gì tấm thân.”
• “Uống nước nhớ nguồn, Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.”
• “Làm phúc thì phải cầu nhân, Đừng làm phúc để mong cầu báo đáp.”
• “Của một đồng công một nén, Tôn trọng công sức của người khác.”
• “Học ăn học nói học gói học mở, Học cách đối nhân xử thế cho khéo.”
• “Kính lão đắc thọ, Tôn trọng người già sẽ được sống lâu.”
• “Trọng thầy mới được làm thầy, Kính trọng người đi trước để tiến bộ.”
• “Nói ít hiểu nhiều, nói nhiều hiểu ít, Lời nói không bằng hành động thực tế.”
• “Mật ngọt chết ruồi, Đừng tin những lời đường mật giả dối.”
• “Ác giả ác báo, Thiện giả thiện lai, Gieo nhân nào gặt quả đó.”
• “Đôi khi im lặng là vàng, Nói nhiều dễ mắc tai vạ vào thân.”
• “Đừng thấy người sang bắt quàng làm họ, Hãy sống đúng với bản thân mình.”
• “Láng giềng gần không bằng anh em xa, Tình làng nghĩa xóm rất quan trọng.”
• “Lời nói không mất tiền mua, Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.”
• “Đừng thấy hoa nở mà ngỡ xuân sang, Đừng thấy người cười mà tin là bạn.”
• “Sống trong chăn mới biết chăn có rận, Đừng vội phán xét khi chưa hiểu rõ.”
• “Thật thà là cha quỷ quái, Sự thật luôn chiến thắng dối trá.”
• “Cái răng cái tóc là góc con người, Chú trọng vẻ bề ngoài nhưng không quên bản chất.”
• “Học khôn học dại đều cần, Học cách làm người để được tôn trọng.”
• “Người khôn ăn nói nửa chừng, Để cho người dại nửa mừng nửa lo.”
• “Khôn cũng chết dại cũng chết, Chỉ có sống biết mới tránh khỏi tai ương.”
• “Lửa thử vàng gian nan thử sức, Thử thách giúp ta trưởng thành hơn.”
• “Một cây làm chẳng nên non, Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.”
• “Đoàn kết là sức mạnh, chia rẽ là suy yếu.”
• “Muốn sang thì bắc cầu kiều, Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy.”
• “Không có lửa làm sao có khói, Mọi chuyện đều có nguyên nhân của nó.”
• “Một giọt máu đào hơn ao nước lã, Tình thân ruột thịt là quý giá nhất.”
• “Ăn cây nào rào cây nấy, Sống ở đâu phải có trách nhiệm với nơi đó.”
• “Dân giàu nước mạnh, dân chủ văn minh, Là mục tiêu để xây dựng đất nước.”
• “Cõng rắn cắn gà nhà, Đừng hại đồng bào mình vì lợi ích riêng.”
• “Người giàu sang của cải đầy nhà, Người nghèo khó lót lá qua ngày.”
• “Làm người phải biết trước sau, Đừng làm những việc khiến người ta ghét.”
• “Khiêm tốn học hỏi để tiến bộ, Kiêu ngạo tự mãn dễ dẫn đến thất bại.”

Về Thời Thế, Vận Mệnh và Sự Thay Đổi

Những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm về thời cuộc và vận mệnh thường mang tính chiêm nghiệm sâu sắc, đôi khi là những dự báo cho hậu thế.

• “Thôi thôi đã biết rồi còn hỏi, Thịnh suy có số lẽ Trời cho.”
• “Biển Đông vạn dặm giang tay, Một mình một ngựa tung bay ai bằng.”
• “Phá đi rồi lại dựng nên, Dựng rồi phá, đó là quyền tạo hóa.”
• “Mặt trời qua ngọn tre tàn, Ngọn tre tàn rồi lại rạng đông.”
• “Đường đời muôn nẻo ai hay, Non xanh nước biếc, bạn về đâu?”
• “Cá kia nước cạn khô nguồn, Chim kia rừng thẳm hết đường bay đi.”
• “Trời đã định phận thì phải theo, Chớ nên cưỡng lại mà chuốc họa vào thân.”
• “Đời người như nước chảy qua cầu, Không ai tắm hai lần trên cùng một dòng sông.”
• “Vận nước hưng vong có số, Nước thịnh nước suy đã có thời.”
• “Non cao còn có đất bằng, Trời cao còn có Trời rằng khó thay.”
• “Thế sự xoay vần như bóng nước, Danh lợi phù du như giấc mộng.”
• “Đừng lo thế sự đổi thay, Hãy lo tu sửa cái tâm cho mình.”
• “Ngày nay khác hẳn ngày xưa, Nước loạn dân ly ai người đứng ra.”
• “Trời sinh voi trời sinh cỏ, Mọi sự đều có sự sắp đặt.”
• “Đứng núi này trông núi nọ, Đứng đây trông đó có hơn chi.”
• “Có thịnh có suy, có hợp có tan, Đó là lẽ thường của tạo hóa.”
• “Sống giữa biển cả sóng to gió lớn, Hãy giữ vững tay chèo để vượt qua.”
• “Đừng ham công danh phù phiếm, Hãy sống sao cho có ích cho đời.”
• “Đất bằng nổi sóng, Trời yên bão giông, Thế sự đổi thay khó lường.”
• “Nhân vô thập toàn, vàng không đủ tuổi, Không ai hoàn hảo tuyệt đối.”
• “Chuyện gì đến sẽ đến, Chuyện gì đi sẽ đi, Hãy chấp nhận lẽ tự nhiên.”
• “Gieo nhân lành gặt quả phúc, Gieo nhân ác gặt quả báo.”
• “Có vay có trả, có vay có đòi, Mọi thứ đều có sự công bằng.”
• “Thắng không kiêu bại không nản, Giữ vững tinh thần trước mọi hoàn cảnh.”
• “Đường đi khó không phải vì ngăn sông cách núi, Mà vì lòng người ngại núi e sông.”
• “Mọi sự trên đời đều có khởi đầu và kết thúc, Hãy tận hưởng từng khoảnh khắc.”
• “Sóng trước xô sóng sau, Đời sau hơn đời trước.”
• “Cái cũ qua đi cái mới lại đến, Quy luật của sự phát triển.”
• “Nước chảy đá mòn, Sức người bền bỉ có thể làm nên việc lớn.”
• “Muốn làm được việc lớn phải chịu đựng được cái nhỏ, Phải có sự kiên nhẫn và tầm nhìn.”
• “Một đêm nằm nghĩ một ngày, Công danh phú quý ai hay sự đời.”
• “Thấy người sang bắt quàng làm họ, Thấy người khó khăn thì bỏ chạy xa.”
• “Người khôn ngoan biết lo xa, Người dại dột chỉ biết lo trước mắt.”
• “Nước mất nhà tan là lẽ thường, Nếu không biết giữ gìn thì sẽ mất hết.”
• “Cờ đến tay ai người ấy phất, Cơ hội đến thì phải biết nắm bắt.”
• “Không có bữa ăn nào là miễn phí, Mọi thứ đều có cái giá của nó.”
• “Hậu sinh khả úy, Thế hệ sau có thể giỏi hơn thế hệ trước.”
• “Muốn biết sự đời hãy xem lịch sử, Muốn biết tương lai hãy nhìn hiện tại.”
• “Lịch sử là tấm gương soi, Để ta học hỏi và tránh mắc sai lầm.”
• “Thế giới này là vô thường, Không có gì là vĩnh cửu bất biến.”
• “Tỉnh dậy thấy mình đã già, Công danh sự nghiệp đã qua một thời.”
• “Tránh voi chẳng xấu mặt nào, Biết nhịn nhường để tránh tai vạ.”
• “Thời thế tạo anh hùng, Anh hùng tạo thời thế, Hai vế song hành.”
• “Sống ở đời phải có chí, Không có chí thì chẳng nên công danh.”
• “Làm người phải có tài, Phải có đức mới được trọng vọng.”
• “Thương nhau vạn sự chẳng nề, Dù khó khăn cũng vượt qua.”
• “Ghét nhau một tí cũng ghê, Dù nhỏ nhặt cũng sinh ra chuyện lớn.”
• “Giàu vì bạn sang vì vợ, Cuộc sống cần có những mối quan hệ tốt.”
• “Có công mài sắt có ngày nên kim, Kiên trì sẽ đạt được thành công.”
• “Tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa, Tránh được cái này lại gặp cái khác.”

Về Triết Lý Sống An Nhiên, Tự Tại và Khuyên Răn

Những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm khuyến khích một lối sống giản dị, hòa hợp với thiên nhiên và tìm kiếm sự bình yên trong tâm hồn, tránh xa thị phi.

• “Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ, Người khôn người đến chốn lao xao.”
• “Gạo cội cơm rau vốn thiệt phần, Có chi hơn nữa để mà thân.”
• “Nước trong đã lọc bụi hồng, Hoa thơm đã nở, mây hồng đã tan.”
• “Thương người chớ dại thương thân, Thương thân chớ dại thương nhân loại mình.”
• “Chớ tham lam mà hóa ra ngu, Chớ keo kiệt mà hóa ra bần.”
• “Đời người như giấc mộng huyễn, Phù du chớp mắt hóa thành hư không.”
• “Tiền tài như bọt nước trôi, Danh vọng như gió thoáng qua không còn.”
• “Hãy sống thật với lòng mình, Đừng chạy theo những phù du hư ảo.”
• “Thân này ví biết có ngày, Sao chẳng tu sửa từ ngay bây giờ.”
• “Sống an lạc giữa đời thường, Không cần danh vọng hay tiền tài.”
• “Tìm về nơi vắng vẻ thanh bình, Để tâm hồn được yên tịnh tự do.”
• “Cảnh đẹp thiên nhiên tuyệt vời, Là nơi lý tưởng để ta nghỉ ngơi.”
• “Vô vi bất tranh là đạo, Sống thuận theo tự nhiên sẽ an lành.”
• “Càng ham danh lợi càng thêm khổ, Càng muốn được nhiều càng mất nhiều.”
• “Thức tỉnh tâm hồn trước bể khổ, Để tìm thấy con đường giải thoát.”
• “Đừng để cuộc đời trôi vô nghĩa, Hãy sống sao cho đáng một kiếp người.”
• “Tri túc thường lạc, Biết đủ là vui, hạnh phúc đơn giản.”
• “An bần thủ đạo, Sống nghèo nhưng giữ vững đạo đức.”
• “Nhàn cư vi thiện, Lúc rảnh rỗi nên làm việc thiện.”
• “Thân mình là vật quý nhất, Hãy biết chăm sóc và bảo vệ.”
• “Sống chậm lại, nghĩ khác đi, Để cảm nhận cuộc sống tốt hơn.”
• “Quay về với bản ngã chân thật, Để tìm thấy sự bình yên nội tại.”
• “Thiên nhiên là người thầy vĩ đại, Dạy ta nhiều bài học quý giá.”
• “Sống hòa mình với cây cỏ, Để tâm hồn được thanh lọc mỗi ngày.”
• “Giữ tâm thanh tịnh như nước hồ thu, Không vướng bận bụi trần phiền não.”
• “Một mái nhà tranh, hai trái tim vàng, Hạnh phúc không phụ thuộc vào vật chất.”
• “Càng ít ham muốn càng ít khổ đau, Hãy sống giản dị và biết đủ.”
• “Đừng bận tâm lời khen tiếng chê, Hãy sống đúng với giá trị của mình.”
• “Thế gian là cõi mộng ảo, Đừng quá chấp trước vào nó.”
• “Sống có ý nghĩa là sống cho đi, Chứ không phải sống để nhận lại.”
• “Hãy trân trọng từng khoảnh khắc hiện tại, Vì quá khứ đã qua, tương lai chưa tới.”
• “Cuộc sống là một hành trình, Hãy tận hưởng từng bước đi.”
• “Sức khỏe là vàng, Hãy biết giữ gìn và chăm sóc bản thân.”
• “Đừng chạy theo những gì xa xỉ, Hạnh phúc nằm ở những điều giản đơn.”
• “Tâm an vạn sự an, Khi tâm hồn bình yên thì mọi việc đều suôn sẻ.”
• “Không có gì quý hơn độc lập tự do, Hãy trân trọng những gì mình đang có.”
• “Một đời người là một bài học, Hãy không ngừng học hỏi và phát triển.”
• “Học cách buông bỏ những gì không thuộc về mình, Để giải thoát khỏi gánh nặng.”
• “Sống không tham, không sân, không si, Để đạt đến cảnh giới giác ngộ.”
• “Hãy sống một cuộc đời chân thực, Không giả dối, không lừa lọc ai.”
• “Mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh, Đừng so sánh mình với người khác.”
• “Chớ tham của lạ, của người, Của mình giữ lấy cho riêng mình.”
• “Tiền bạc là thứ phù du, Tình người mới là vĩnh cửu.”
• “Khiêm tốn học hỏi không bao giờ thừa, Để kiến thức được mở rộng.”
• “Bách niên giai lão, Trăm năm hạnh phúc bên người thân yêu.”
• “Tứ đức là cốt cách của phụ nữ Việt, Công, dung, ngôn, hạnh.”
• “Ngũ thường là đạo lý của người quân tử, Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín.”
• “Vạn sự tùy duyên, Mọi chuyện đều do nhân duyên sắp đặt.”
• “Sống thuận theo tự nhiên, Không cưỡng cầu những điều không thể.”
• “Cuộc đời là bể khổ, Hãy tìm cách vượt qua bằng trí tuệ và lòng từ bi.”
• “Ánh sáng luôn tồn tại sau màn đêm, Hy vọng luôn có sau những khó khăn.”
• “Sống một đời vô tư, không toan tính, Để tâm hồn được thanh thản.”

Lời Kết

Những câu nói của Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là di sản văn hóa mà còn là kho tàng tri thức vô giá, chứa đựng những triết lý sống sâu sắc về đạo đức, cách đối nhân xử thế, và cả cái nhìn uyên thâm về thời cuộc. Qua từng câu chữ, chúng ta thấy được một con người vĩ đại, một bậc thầy của mọi thời đại, luôn ưu tư về vận mệnh đất nước và con người. Dù cuộc sống hiện đại có nhiều đổi thay, những lời dạy của Trạng Trình vẫn còn nguyên giá trị, giúp chúng ta tìm thấy định hướng, giữ vững phẩm cách và sống một cuộc đời ý nghĩa hơn. Hãy cùng Trường Nguyễn Bỉnh Khiêm chiêm nghiệm và học hỏi từ trí tuệ vượt thời gian này để hoàn thiện bản thân mỗi ngày.