Những Câu Nói Khổng Tử Dạy: Triết Lý Sống Bất Hủ Của Bậc Thánh Nhân

Chu Văn An

Nội dung bài viết

Trong dòng chảy không ngừng của lịch sử nhân loại, có những tư tưởng và lời dạy vượt qua mọi giới hạn về thời gian và không gian, vẫn còn nguyên giá trị định hướng cho đến tận ngày nay. Một trong số đó phải kể đến những câu nói Khổng Tử dạy, kho tàng trí tuệ của vị triết gia vĩ đại nhất Trung Hoa cổ đại. Những lời răn dạy của ông không chỉ định hình văn hóa Á Đông mà còn mang đến những bài học sâu sắc về đạo đức, giáo dục, và cách ứng xử trong cuộc sống, giúp con người tìm thấy con đường tu dưỡng bản thân và xây dựng xã hội lý tưởng. Bài viết này sẽ đi sâu khám phá các khía cạnh trong triết lý của Khổng Tử, từ cuộc đời, tư tưởng cốt lõi cho đến những ứng dụng thiết thực trong thời đại hiện đại, đồng thời tổng hợp khoảng 200 câu nói ý nghĩa mà bạn có thể chiêm nghiệm và áp dụng.

Khổng Tử Là Ai? Vị Thánh Nhân Của Triết Học Phương Đông

những câu nói khổng tử dạy

Để thực sự hiểu và trân trọng những câu nói Khổng Tử dạy, chúng ta cần nhìn lại bối cảnh lịch sử và cuộc đời của người đã khai sinh ra Nho giáo, một học thuyết có ảnh hưởng sâu rộng bậc nhất. Khổng Tử (551 TCN – 479 TCN), tên thật là Khổng Khâu, tự Trọng Ni, là một nhà tư tưởng, nhà giáo dục và triết gia lỗi lạc của Trung Quốc. Ông sống vào thời Xuân Thu, một giai đoạn đầy biến động với sự suy tàn của nhà Chu và sự nổi lên của các chư hầu, dẫn đến chiến tranh liên miên và đạo đức xã hội xuống cấp.

Cuộc Đời Và Thời Đại Biến Động

Khổng Tử sinh ra trong một gia đình quý tộc sa sút ở nước Lỗ. Cha ông mất sớm, mẹ ông một mình nuôi nấng và giáo dục ông từ nhỏ. Dù gặp nhiều khó khăn, Khổng Tử vẫn nổi tiếng về sự hiếu học và lòng ham hiểu biết. Ông từng đảm nhận nhiều chức vụ nhỏ trong chính quyền nước Lỗ, từ chức vụ quản lý kho lúa đến quan tư khấu (chức quan phụ trách hình pháp). Trong thời gian làm quan, ông đã cố gắng áp dụng các nguyên tắc đạo đức và lễ nghĩa vào việc cai trị, nhưng do thời cuộc rối ren và sự chống đối từ các thế lực đương quyền, ông đã từ quan và bắt đầu cuộc hành trình chu du các nước chư hầu.

Trong suốt gần 14 năm ròng rã, Khổng Tử đã đi qua nhiều nước như Vệ, Tống, Tề, Trần, Thái, Sở, nhưng hoài bão “phục hưng Chu lễ” (phục hồi các giá trị đạo đức và trật tự xã hội theo nhà Chu) của ông không được các vua chư hầu tiếp nhận. Dù thất bại trên con đường chính trị, hành trình này đã giúp ông đúc kết và truyền bá tư tưởng của mình cho hàng ngàn học trò, tạo nên một nền tảng vững chắc cho triết học Nho giáo.

Tầm Ảnh Hưởng Lịch Sử Và Đạo Đức

Khi trở về nước Lỗ, Khổng Tử dành phần đời còn lại cho việc giảng dạy và biên soạn kinh sách. Ông được coi là người đã góp phần chỉnh lý và truyền lại các bộ kinh điển của Nho giáo như Kinh Thư, Kinh Thi, Kinh Lễ, Kinh Dịch, và Kinh Xuân Thu. Những lời dạy của ông được các môn đệ ghi chép lại trong bộ Luận Ngữ, trở thành nguồn tài liệu quý giá để hậu thế tìm hiểu về tư tưởng Khổng Tử.

Triết lý của Khổng Tử không chỉ dừng lại ở các quy tắc đạo đức khô khan mà còn là một hệ thống tư tưởng toàn diện về cách con người sống, học tập, làm việc và cai trị. Ông đề cao “Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín” làm nền tảng cho một xã hội hài hòa và một cuộc sống viên mãn. Trải qua hàng ngàn năm, Nho giáo đã trở thành trụ cột tinh thần của nhiều quốc gia Á Đông, ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa, giáo dục và chính trị. Những câu nói Khổng Tử dạy không chỉ là triết lý mà còn là kim chỉ nam cho nhiều thế hệ người Việt, người Hoa, người Hàn, người Nhật trong việc tu thân, tề gia, trị quốc và bình thiên hạ.

Những Triết Lý Cốt Lõi Trong Lời Dạy Của Khổng Tử

những câu nói khổng tử dạy

Tư tưởng Khổng Tử xoay quanh việc xây dựng một con người “quân tử” – người có đủ phẩm chất đạo đức để làm gương cho xã hội và tạo dựng một trật tự xã hội lý tưởng. Để đạt được điều đó, ông đã đưa ra những nguyên tắc đạo đức và hành vi cụ thể, mà nổi bật nhất là hệ thống “Ngũ Thường” (Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín) và các giá trị quan trọng khác.

Nhân (仁) – Nguyên Tắc Của Lòng Nhân Ái Và Đức Hạnh

“Nhân” là khái niệm trung tâm và quan trọng nhất trong triết lý của Khổng Tử. Nó được hiểu là lòng nhân ái, tình yêu thương con người, sự bao dung và biết nghĩ cho người khác. Khổng Tử nói: “Nhân giả ái nhân” (仁者愛人), nghĩa là người nhân thì yêu người. Ông cũng định nghĩa “Nhân” là “Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân” (己所不欲, 勿施於人) – điều gì mình không muốn thì đừng làm cho người khác. Nguyên tắc vàng này khuyến khích con người đặt mình vào vị trí của người khác để thấu hiểu và hành động một cách có tình nghĩa.

Trong Luận Ngữ, nhiều học trò đã hỏi Khổng Tử về ý nghĩa của “Nhân”, và ông đã đưa ra những lời giải thích đa dạng, phù hợp với từng người. Điều này cho thấy “Nhân” không phải là một quy tắc cứng nhắc mà là một phẩm chất sống động, cần được rèn luyện và biểu hiện trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Người có lòng “Nhân” luôn mong muốn sự tốt đẹp cho người khác, biết quan tâm, giúp đỡ và tha thứ. Khổng Tử dạy: “Người quân tử không bao giờ lìa xa nhân, dẫu chỉ trong khoảnh khắc. Dẫu trong lúc gấp rút cũng phải giữ nhân, dẫu trong lúc gian nan cũng phải giữ nhân.” (君子無終食之間違仁, 造次必於是, 顛沛必於是。) Điều này khẳng định “Nhân” phải là một phần bản chất, xuyên suốt mọi hoàn cảnh.

Lễ (禮) – Khuôn Phép Ứng Xử Và Trật Tự Xã Hội

“Lễ” là tổng hòa các quy tắc đạo đức, phong tục tập quán, nghi thức xã giao và thái độ tôn trọng mà con người cần tuân thủ để duy trì trật tự xã hội và sự hài hòa trong các mối quan hệ. Khổng Tử tin rằng “Lễ” không chỉ là hình thức bên ngoài mà còn phản ánh sự tôn trọng, lòng khiêm tốn và ý thức về vai trò của mình trong cộng đồng. Ông nói: “Không học Lễ thì không thể đứng vững được.” (不學禮無以立。)

“Lễ” biểu hiện qua cách ăn nói, cử chỉ, trang phục, và các nghi lễ từ gia đình đến quốc gia. Nó giúp phân biệt vai vế, trách nhiệm, và đảm bảo sự tôn trọng lẫn nhau. Tuy nhiên, Khổng Tử nhấn mạnh rằng “Lễ” phải đi đôi với “Nhân”. “Lễ mà không có Nhân thì sao gọi là Lễ?” (人而不仁，如禮何？) Nếu chỉ tuân thủ hình thức mà không có lòng thành, “Lễ” sẽ trở nên vô nghĩa. “Người quân tử có thể hiếu thảo với cha mẹ, kính trọng anh em, nhưng nếu không có Lễ thì đó chỉ là sự hỗn loạn.” (君子篤於親，則民興於仁；故舊不遺，則民不偷。)

Nghĩa (義) – Sự Chính Trực Và Công Bằng

“Nghĩa” là nguyên tắc về sự đúng đắn, công bằng, và hành động phù hợp với đạo lý. Đó là việc làm điều phải, không vì lợi ích cá nhân mà bất chấp luân thường đạo lý. Khổng Tử nói: “Người quân tử hiểu rõ Nghĩa, kẻ tiểu nhân hiểu rõ Lợi.” (君子喩於義，小人喩於利。) Ông luôn khuyến khích con người hành động dựa trên “Nghĩa” thay vì chạy theo “Lợi” ích vật chất.

Người có “Nghĩa” là người dám đứng lên bảo vệ lẽ phải, sẵn sàng hy sinh lợi ích bản thân vì công lý và sự chung thủy. “Thấy việc nghĩa mà không làm, ấy là không có dũng.” (見義不為，無勇也。) “Nghĩa” còn thể hiện ở việc biết phân biệt điều tốt xấu, thiện ác, và kiên định với những nguyên tắc đạo đức đã chọn. Trong mọi quyết định, người quân tử luôn cân nhắc xem hành động của mình có hợp “Nghĩa” hay không.

Trí (智) – Kiến Thức Và Sự Hiểu Biết Sâu Sắc

“Trí” hay “Trí tuệ” là khả năng nhận thức, hiểu biết và phân tích đúng sai, phải trái. Khổng Tử rất coi trọng việc học hỏi và trau dồi kiến thức. Ông nói: “Biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, đó là Trí.” (知之為知之，不知為不知，是知也。) Sự khiêm tốn trong học tập và nhận thức rõ giới hạn của bản thân là biểu hiện của người có Trí.

“Trí” không chỉ là sự tích lũy thông tin mà còn là khả năng áp dụng kiến thức vào cuộc sống một cách hiệu quả, đưa ra những quyết định sáng suốt. Khổng Tử khuyến khích học trò suy nghĩ sâu sắc, không ngừng tìm tòi. “Học mà không suy nghĩ thì mờ mịt, suy nghĩ mà không học thì nguy hiểm.” (學而不思則罔，思而不學則殆。) Người có Trí là người biết lắng nghe, quan sát, và rút ra bài học từ mọi trải nghiệm.

Tín (信) – Lòng Thành Thật Và Giữ Lời

“Tín” là sự thành thật, giữ lời hứa và đáng tin cậy. Trong các mối quan hệ xã hội, “Tín” là yếu tố then chốt để xây dựng lòng tin và duy trì sự ổn định. Khổng Tử nói: “Người không có Tín thì không biết có thể làm được gì.” (人而無信，不知其可也。) Nếu không có lòng tin, mọi mối quan hệ, từ cá nhân đến xã hội, đều sẽ đổ vỡ.

Người có “Tín” luôn nói lời thật, làm việc thật, và giữ đúng lời hứa của mình. Dù trong lời nói hay hành động, họ luôn thể hiện sự nhất quán và đáng tin. “Cái người quân tử quý trọng nhất là giữ chữ Tín.” (君子以言為信。) “Tín” là nền tảng của mọi giao ước, là yếu tố không thể thiếu để xây dựng một xã hội đoàn kết và bền vững. Lời dạy này đặc biệt quan trọng trong mọi thời đại, từ xưa đến nay.

Dũng (勇) – Lòng Dũng Cảm Và Sự Kiên Định

“Dũng” là lòng dũng cảm, sự kiên cường và ý chí không lùi bước trước khó khăn, thử thách. Tuy nhiên, lòng dũng cảm của Khổng Tử không phải là sự liều lĩnh mù quáng mà phải đi đôi với Trí và Nghĩa. “Người có Dũng mà không có Lễ thì sẽ làm loạn.” (勇而無禮則亂。)

Người quân tử có “Dũng” là người dám đối mặt với sự thật, dám thừa nhận lỗi lầm, và dám làm điều đúng dù phải chịu thiệt thòi. “Người quân tử có dũng khí để giữ đạo đức, kẻ tiểu nhân có dũng khí để gây gổ.” (君子有勇而無義，為亂；小人有勇而無義，為盜。) Dũng còn là sự kiên trì theo đuổi mục tiêu, không nản lòng trước thất bại. Nó là phẩm chất cần thiết để một người có thể vượt qua mọi trở ngại và hoàn thành sứ mệnh của mình.

Hiếu (孝) – Đạo Hiếu Với Gia Đình

Trong tư tưởng Khổng Tử, gia đình là nền tảng của xã hội, và đạo “Hiếu” là nguyên tắc cốt lõi để duy trì sự hòa thuận trong gia đình. “Hiếu” là lòng kính trọng, biết ơn và phụng dưỡng cha mẹ, ông bà. Khổng Tử nói: “Hiếu là không trái lời.” (孝者，不違。) Điều này không chỉ là vâng lời mà còn là không làm những điều khiến cha mẹ lo lắng hay đau khổ.

Đạo Hiếu không chỉ dừng lại ở việc nuôi dưỡng vật chất mà còn là sự quan tâm về tinh thần, là thái độ kính cẩn và lễ phép. “Nay người ta cho rằng nuôi dưỡng được cha mẹ là Hiếu. Nhưng đến chó ngựa còn được nuôi dưỡng kia mà. Nếu không kính trọng thì có gì khác?” (今之孝者，是謂能養。至於犬馬，皆能有養；不敬，何以別乎？) Lòng Hiếu thảo là nguồn gốc của tình yêu thương và sự trách nhiệm, từ đó mở rộng ra thành tình yêu đối với cộng đồng và đất nước.

Trung (忠) – Lòng Trung Thành Với Đất Nước Và Nguyên Tắc

“Trung” là lòng trung thành, tận tụy với đất nước, với vua (người lãnh đạo) và với những nguyên tắc đạo đức mà mình đã lựa chọn. Khổng Tử nhấn mạnh trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với cộng đồng và xã hội. Người có “Trung” luôn đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân.

“Trung” không có nghĩa là mù quáng phục tùng mà là trung thành với Đạo, với lẽ phải. Nếu người lãnh đạo đi ngược lại Đạo, người trung thành cần phải can gián. “Người quân tử phụng sự vua bằng sự trung thành, không phải bằng sự xu nịnh.” (君子事君以忠，不以佞。) Lòng trung thành này là trụ cột để duy trì sự ổn định và phát triển của một quốc gia.

Quan Điểm Của Khổng Tử Về Học Tập Và Giáo Dục

những câu nói khổng tử dạy

Khổng Tử được mệnh danh là “Vạn Thế Sư Biểu” (người thầy của muôn đời) bởi ông đã cống hiến cả cuộc đời mình cho sự nghiệp giáo dục. Ông là người đầu tiên mở trường tư thục, không phân biệt địa vị, xuất thân, miễn là có lòng ham học. Triết lý giáo dục của ông không chỉ tập trung vào việc truyền đạt kiến thức mà còn hướng đến việc rèn luyện nhân cách và đạo đức.

Học Mà Không Chán, Dạy Người Không Mỏi

Khổng Tử là tấm gương sáng về tinh thần học tập không ngừng nghỉ. Ông nói: “Học không biết chán, dạy không biết mỏi.” (學而不厭，誨人不倦。) Điều này thể hiện sự đam mê học hỏi suốt đời và lòng nhiệt thành trong việc truyền bá kiến thức cho người khác. Đối với ông, học tập là quá trình liên tục, không bao giờ có điểm dừng.

Ông tin rằng mọi người đều có khả năng học hỏi và trở nên tốt hơn. “Trong ba người đi cùng, ắt có thầy ta.” (三人行，必有我師焉。) Kể cả những người bình thường cũng có những điểm mạnh để mình học hỏi. Điều quan trọng là phải có thái độ khiêm tốn, biết lắng nghe và sẵn sàng tiếp thu những điều mới.

Học Với Hành Đi Đôi

Một trong những lời dạy nổi tiếng nhất của Khổng Tử về giáo dục là “Học mà không suy nghĩ thì mờ mịt, suy nghĩ mà không học thì nguy hiểm.” (學而不思則罔，思而不學則殆。) Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, giữa việc tiếp thu kiến thức và tư duy phản biện. Kiến thức chỉ có giá trị khi được vận dụng vào thực tiễn và được suy ngẫm kỹ lưỡng.

Ông cũng dạy rằng: “Khi thấy người hiền thì nên nghĩ đến việc mình cũng phải bằng người hiền; khi thấy người không hiền thì nên tự xét lại mình.” (見賢思齊焉，見不賢而內自省也。) Học tập không chỉ là đọc sách mà còn là quan sát, tự đối chiếu và cải thiện bản thân dựa trên những tấm gương xung quanh.

Phương Pháp Dạy Học Khai Phóng

Khổng Tử áp dụng phương pháp giáo dục “nhân tài giáo dục” (因材施教), tức là tùy theo năng lực và tính cách của từng học trò mà có phương pháp giảng dạy phù hợp. Ông không ép buộc mà khuyến khích học trò tự tìm tòi, suy nghĩ. “Ta không mở đường cho kẻ không cố gắng, không chỉ lối cho kẻ không biết nỗ lực.” (不憤不啟，不悱不發。) Điều này có nghĩa là ông chỉ hướng dẫn khi học trò đã thực sự khao khát tìm hiểu và đã nỗ lực hết sức mà vẫn chưa hiểu rõ.

Ông cũng đề cao tầm quan trọng của việc ôn tập. “Ôn cũ biết mới, có thể làm thầy.” (溫故而知新，可以為師矣。) Việc thường xuyên xem lại kiến thức cũ không chỉ giúp củng cố mà còn có thể khám phá ra những điều mới mẻ. Nhờ những quan điểm giáo dục tiến bộ này, Khổng Tử đã đào tạo ra nhiều nhân tài kiệt xuất, góp phần lan tỏa tư tưởng của ông.

Lời Dạy Khổng Tử Về Tự Tu Dưỡng Và Phát Triển Bản Thân

Trung tâm của triết lý Khổng Tử là sự tự tu dưỡng, rèn luyện bản thân để trở thành người quân tử. Ông tin rằng sự thay đổi và cải thiện từ mỗi cá nhân sẽ dẫn đến sự thay đổi tích cực trong gia đình và toàn xã hội.

Tu Tâm, Dưỡng Tính Để Trở Thành Người Quân Tử

Khổng Tử luôn nhấn mạnh việc tu dưỡng đạo đức và hoàn thiện nhân cách. “Người quân tử luôn lo lắng về đạo đức của mình, không lo lắng về sự nghèo khó.” (君子憂道不憂貧。) Người quân tử đặt việc tu dưỡng phẩm chất lên hàng đầu, coi trọng giá trị tinh thần hơn vật chất.

Ông cũng dạy rằng: “Người quân tử không oán trời, không trách người.” (君子不怨天，不尤人。) Thay vì đổ lỗi cho hoàn cảnh hay người khác, người quân tử luôn tự kiểm điểm, nhận trách nhiệm về bản thân và tìm cách khắc phục. Đây là thái độ sống tích cực, chủ động, hướng đến sự hoàn thiện.

Sửa Mình Trước Khi Sửa Người

Một nguyên tắc quan trọng trong tư tưởng tu thân của Khổng Tử là “Chính mình trước, rồi sau mới chính người.” (正己然後正人。) Ông tin rằng muốn gây ảnh hưởng tốt đến người khác, trước hết bản thân phải là tấm gương. “Nếu tự mình ngay thẳng thì không cần ra lệnh cũng làm; nếu tự mình không ngay thẳng thì dù có ra lệnh cũng không theo.” (其身正，不令而行；其身不正，雖令不從。)

Việc tự kiểm điểm và sửa chữa lỗi lầm của bản thân là bước đầu tiên để đạt được sự tôn trọng và gây ảnh hưởng tích cực đến những người xung quanh. Khổng Tử dạy: “Nếu người quân tử không tôn trọng bản thân thì không có uy nghiêm; học tập mà không vững chắc thì lời nói cũng không đáng tin.” (君子不重則不威，學則不固，主忠信。)

Khiêm Tốn Và Tự Trọng

Khiêm tốn là một phẩm chất được Khổng Tử đề cao. “Không lo mình không có chức vị, chỉ lo mình không có tài năng để đảm đương chức vị đó.” (不患無位，患所以立。) Ông khuyến khích con người tập trung vào việc trau dồi năng lực bản thân thay vì chạy theo danh vọng hay địa vị.

Đồng thời, ông cũng dạy về sự tự trọng và giữ gìn phẩm giá. “Người quân tử không tranh giành.” (君子無所爭。) Thay vì ganh đua hay dùng mưu mẹo để đạt được mục đích, người quân tử giữ lấy sự đoan chính và thể hiện năng lực bằng hành động thực chất. “Trong mọi việc, người quân tử không có gì là chắc chắn, cũng không có gì là không chắc chắn, chỉ làm theo Nghĩa.” (君子之於天下也，無適也，無莫也，義之與比。)

Những Câu Nói Khổng Tử Dạy Về Đạo Lý Làm Người Và Ứng Xử Xã Hội

Ngoài các nguyên tắc đạo đức cốt lõi và giáo dục, Khổng Tử còn đưa ra rất nhiều lời khuyên sâu sắc về cách con người nên sống, giao tiếp và ứng xử trong các mối quan hệ xã hội. Những lời dạy này vẫn còn nguyên giá trị thực tiễn cho đến tận ngày nay.

Về Quan Hệ Giữa Người Với Người

Khổng Tử tin rằng các mối quan hệ là nền tảng của xã hội, và sự hài hòa trong các mối quan hệ sẽ dẫn đến một xã hội ổn định. Ông nói: “Người quân tử hòa hợp mà không a dua, kẻ tiểu nhân a dua mà không hòa hợp.” (君子和而不同，小人同而不和。) Điều này nhấn mạnh sự tôn trọng sự khác biệt nhưng vẫn duy trì tình đoàn kết.

Ông cũng dạy: “Không ai biết mình, sao phải buồn? Chỉ lo mình không có tài năng.” (不患莫己知，患其不能也。) Thay vì mong đợi người khác hiểu mình, hãy tập trung vào việc hoàn thiện bản thân. Khổng Tử cũng nói: “Thấy người tốt thì học theo, thấy người xấu thì tự xem lại mình.” (見賢思齊焉，見不賢而內自省也。) Đây là nguyên tắc quan trọng để phát triển bản thân qua sự quan sát và tự kiểm điểm.

Xem thêm Những Câu Nói Tiếng Anh Về Người Yêu Cũ Sâu Sắc Và Cảm Động

Về Cách Giao Tiếp Và Lời Nói

Lời nói có sức mạnh lớn lao, và Khổng Tử đã dạy cách sử dụng lời nói một cách khôn ngoan. “Lời nói phải thành thật, hành động phải chính trực.” (言忠信，行篤敬。) Ông khuyến khích sự chân thành trong giao tiếp. “Người quân tử nói ít làm nhiều.” (君子欲訥於言而敏於行。) Ý nghĩa là hành động quan trọng hơn lời nói suông.

Khổng Tử cũng cảnh báo về sự tùy tiện trong lời nói: “Người quân tử hổ thẹn vì lời nói của mình vượt quá hành động.” (君子恥其言而過其行。) Nên cẩn trọng với những gì mình nói và đảm bảo rằng mình có thể thực hiện được những gì đã nói. “Người xưa không dễ nói ra lời, vì họ sợ rằng lời nói của mình không thể theo kịp hành động.” (古者言之不出，恥躬之不逮也。)

Về Sự Khôn Ngoan Và Cảnh Giác

Sự khôn ngoan của Khổng Tử không chỉ là kiến thức mà còn là khả năng nhận thức và ứng phó với hoàn cảnh. “Người quân tử có ba điều phải cảnh giác: khi còn trẻ, huyết khí chưa định, phải cảnh giác với sắc dục; khi trưởng thành, huyết khí cương cường, phải cảnh giác với sự tranh giành; khi về già, huyết khí đã suy, phải cảnh giác với sự tham lam.” (君子有三戒：少之時，血氣未定，戒之在色；及其壯也，血氣方剛，戒之在鬥；及其老也，血氣既衰，戒之在得。) Đây là lời khuyên mang tính thực tiễn về việc kiểm soát bản thân qua các giai đoạn cuộc đời.

Ông cũng dạy về sự tỉnh táo và không mù quáng tin theo. “Nghe nhiều rồi chọn điều tốt để theo, thấy nhiều rồi ghi nhớ lại, đó là bậc thứ hai.” (多聞擇其善者而從之，多見而識之，知之次也。) Khổng Tử luôn khuyến khích tư duy độc lập và khả năng phân biệt.

Ứng Dụng Triết Lý Khổng Tử Trong Cuộc Sống Hiện Đại

Mặc dù được hình thành từ hàng ngàn năm trước, những câu nói Khổng Tử dạy vẫn giữ nguyên giá trị và tính thời sự trong cuộc sống hiện đại. Triết lý của ông không chỉ là những giáo điều cổ xưa mà là nền tảng vững chắc cho sự phát triển đạo đức cá nhân và xây dựng một xã hội văn minh.

Giá Trị Vĩnh Cửu Của Đạo Đức

Trong một thế giới đầy biến động và cạnh tranh như ngày nay, các giá trị về “Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín” càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Lòng nhân ái giúp con người kết nối với nhau, giảm bớt sự vô cảm và ích kỷ. Sự tuân thủ “Lễ” giúp duy trì trật tự xã hội, tạo ra môi trường làm việc và sinh hoạt văn minh. “Nghĩa” là kim chỉ nam cho hành động chính trực, chống lại sự tham lam và bất công. “Trí” khuyến khích tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề. “Tín” xây dựng lòng tin, yếu tố quan trọng nhất trong mọi mối quan hệ cá nhân và kinh doanh.

Học thuyết Khổng Tử nhắc nhở chúng ta rằng, dù công nghệ có phát triển đến đâu, cốt lõi của con người vẫn là các giá trị đạo đức. Việc quay trở lại với những nguyên tắc cơ bản này giúp mỗi cá nhân tìm thấy ý nghĩa cuộc sống và đóng góp tích cực vào cộng đồng.

Bài Học Cho Lãnh Đạo Và Quản Lý

Những câu nói Khổng Tử dạy cung cấp những bài học quý giá cho các nhà lãnh đạo và quản lý. Nguyên tắc “Chính mình trước, rồi sau mới chính người” (正己然後正人) nhắc nhở các nhà lãnh đạo phải là tấm gương về đạo đức và năng lực. “Nếu tự mình ngay thẳng thì không cần ra lệnh cũng làm; nếu tự mình không ngay thẳng thì dù có ra lệnh cũng không theo.” (其身正，不令而行；其身不正，雖令不從。) Điều này cho thấy quyền lực thực sự không nằm ở chức vụ mà ở uy tín và sự gương mẫu.

Tư tưởng “Dụng nhân như dụng mộc” (dùng người như dùng gỗ, mỗi người có một sở trường) và “nhân tài giáo dục” (因材施教) khuyến khích các nhà quản lý biết phát huy tối đa năng lực của cấp dưới, đặt đúng người vào đúng vị trí. Lòng “Nhân” và “Nghĩa” trong quản lý giúp xây dựng một môi trường làm việc công bằng, nhân văn, nơi mọi người cảm thấy được tôn trọng và có động lực cống hiến.

Định Hướng Đạo Đức Cá Nhân Trong Kỷ Nguyên Số

Trong kỷ nguyên số, khi thông tin tràn lan và các giá trị đôi khi bị lung lay, triết lý Khổng Tử cung cấp một la bàn đạo đức vững chắc. Việc học hỏi không ngừng, kết hợp “học với suy nghĩ” giúp con người phân biệt thông tin thật giả, tránh bị cuốn vào những trào lưu tiêu cực. Nguyên tắc “Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân” (己所不欲，勿施於人) càng có ý nghĩa trong việc ứng xử trên mạng xã hội, tránh những lời nói hay hành động gây tổn thương người khác.

Trường Nguyễn Bỉnh Khiêm luôn mong muốn mang đến những giá trị nội dung sâu sắc, ý nghĩa, góp phần truyền tải những triết lý sống tích cực như của Khổng Tử đến đông đảo bạn đọc. Việc tự tu dưỡng, rèn luyện bản thân theo những lời dạy của Khổng Tử sẽ giúp mỗi người trở thành phiên bản tốt đẹp hơn của chính mình, góp phần xây dựng một xã hội văn minh, nhân ái và bền vững.

Tổng Hợp Các Câu Nói Khổng Tử Hay Nhất Dùng Làm Status Ý Nghĩa

Để bạn đọc dễ dàng tiếp cận và chiêm nghiệm, dưới đây là tổng hợp những câu nói Khổng Tử dạy được chọn lọc, với những lời khuyên ngắn gọn nhưng chứa đựng triết lý sâu xa, phù hợp để suy ngẫm hoặc chia sẻ làm status ý nghĩa.

Khổng Tử từng dạy rằng: “Không lo mình không có chức vị, chỉ lo mình không có tài năng để đảm đương chức vị đó.” (不患無位，患所以立。) Lời này nhắc nhở chúng ta nên tập trung vào việc trau dồi bản thân.

Ông cũng khẳng định: “Biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, đó là Trí.” (知之為知之，不知為不知，是知也。) Đây là bài học về sự khiêm tốn và thành thật với kiến thức của mình.

Về lòng kiên trì, Khổng Tử nói: “Ba quân có thể đoạt được tướng soái, nhưng một người dân thường thì không thể đoạt được chí của anh ta.” (三軍可奪帥也，匹夫不可奪志也。) Ý chí kiên định là sức mạnh nội tại.

Về sự hoàn thiện bản thân, ông dạy: “Người quân tử cầu ở mình, tiểu nhân cầu ở người.” (君子求諸己，小人求諸人。) Hãy luôn tự kiểm điểm và cải thiện chính mình.

Trong cuộc sống, Khổng Tử nhận định: “Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân.” (己所不欲，勿施於人。) Điều mình không muốn thì đừng làm cho người khác, một nguyên tắc vàng trong ứng xử.

Để có được tri thức, Khổng Tử khuyên: “Học mà không suy nghĩ thì mờ mịt, suy nghĩ mà không học thì nguy hiểm.” (學而不思則罔，思而不學則殆。) Cần kết hợp cả học và tư duy.

Về lời nói, ông nhấn mạnh: “Lời nói phải thành thật, hành động phải chính trực.” (言忠信，行篤敬。) Sự chân thành là điều cốt yếu.

Khổng Tử còn nói: “Người quân tử hòa hợp mà không a dua, kẻ tiểu nhân a dua mà không hòa hợp.” (君子和而不同，小人同而不和。) Giữ vững lập trường nhưng vẫn hòa đồng.

Đối với những người bạn: “Không bạn bè nào bằng chính mình.” (無友不如己者。) Hãy chọn những người bạn có thể giúp mình tiến bộ.

Trong công việc và cuộc sống: “Thấy việc nghĩa mà không làm, ấy là không có dũng.” (見義不為，無勇也。) Dũng cảm làm điều đúng.

Về sự phát triển: “Ôn cũ biết mới, có thể làm thầy.” (溫故而知新，可以為師矣。) Luôn học hỏi từ quá khứ để sáng tạo tương lai.

Khổng Tử cũng dạy: “Người quân tử không oán trời, không trách người.” (君子不怨天，不尤人。) Chịu trách nhiệm về hành động của mình.

Về đạo hiếu: “Hiếu là không trái lời.” (孝者，不違。) Sự vâng lời và kính trọng cha mẹ là điều quan trọng.

Ông còn nói: “Người quân tử luôn lo lắng về đạo đức của mình, không lo lắng về sự nghèo khó.” (君子憂道不憂貧。) Coi trọng giá trị tinh thần hơn vật chất.

Về sự nhạy bén: “Người không có xa lo, ắt có gần ưu.” (人無遠慮，必有近憂。) Cần có tầm nhìn xa trông rộng.

Khổng Tử cũng nhận định: “Khi thấy người hiền thì nên nghĩ đến việc mình cũng phải bằng người hiền; khi thấy người không hiền thì nên tự xét lại mình.” (見賢思齊焉，見不賢而內自省也。) Luôn học hỏi và tự kiểm điểm.

Về bản chất con người: “Tính tương cận, tập tương viễn.” (性相近也，習相遠也。) Bản tính con người giống nhau, nhưng thói quen làm cho họ khác biệt.

Khổng Tử cũng dạy rằng: “Người quân tử không nặng thì không có uy nghiêm, học thì không vững chắc, chủ trung tín.” (君子不重則不威，學則不固，主忠信。) Cần có sự nghiêm túc và đáng tin cậy.

Ông còn khuyên: “Người quân tử không ăn no, không ở an nhàn, làm việc thì siêng năng, nói năng thì cẩn trọng.” (君子食無求飽，居無求安，敏於事而慎於言。) Luôn nỗ lực và cẩn trọng.

Khổng Tử còn nói: “Trong ba người đi cùng, ắt có thầy ta.” (三人行，必有我師焉。) Mọi người đều có điều đáng để mình học hỏi.

Về lòng chính trực: “Nếu tự mình ngay thẳng thì không cần ra lệnh cũng làm; nếu tự mình không ngay thẳng thì dù có ra lệnh cũng không theo.” (其身正，不令而行；其身不正，雖令不從。) Tấm gương là quan trọng nhất.

Khổng Tử cũng nhấn mạnh: “Người nhân thì yên ổn trong nhân, người trí thì thích nhân.” (仁者安仁，知者利仁。) Người nhân thực sự sống trong nhân ái.

Về sự tự chủ: “Không sợ người khác không biết mình, chỉ sợ mình không biết người.” (不患莫己知，患不知人也。) Hãy chủ động tìm hiểu người khác.

Ông còn dạy: “Không vội vàng, không tham lam lợi nhỏ, vội vàng thì không đạt được, tham lam lợi nhỏ thì việc lớn không thành.” (無欲速，無見小利。欲速則不達，見小利則大事不成。) Cần có sự kiên nhẫn.

Khổng Tử còn nói: “Người quân tử muốn nói chậm mà hành động nhanh.” (君子欲訥於言而敏於行。) Ít nói và làm nhiều.

Về việc kết giao: “Có thể giao phó cho người con côi tám thước, có thể giao phó cho trăm dặm đất, lâm nguy không biến đổi, đó là người quân tử ư? Đó là người quân tử vậy.” (可以託六尺之孤，可以寄百里之命，臨大節而不可奪也，君子人與？君子人也。) Chọn bạn, chọn người có đức.

Khổng Tử cũng khuyên: “Người quân tử không tranh giành.” (君子無所爭。) Hãy giữ sự đoan chính.

Về lòng nhân ái: “Người có nhân thì không lo, người có trí thì không mê, người có dũng thì không sợ.” (仁者不憂，知者不惑，勇者不懼。) Ba phẩm chất quan trọng.

Khổng Tử còn nói: “Thấy lợi mà nghĩ đến nghĩa, thấy nguy mà hiến thân, lâu ngày không quên lời ước cũ, cũng có thể coi là người tốt.” (見利思義，見危授命，久要不忘平生之言，亦可以為成人矣。) Sống có đạo đức và giữ lời.

Về cách làm người: “Người quân tử ăn không cầu no, ở không cầu an, làm việc thì nhanh nhẹn, nói năng thì cẩn trọng.” (君子食無求飽，居無求安，敏於事而慎於言。) Luôn nỗ lực và khiêm tốn.

Ông còn dạy: “Nếu không học Lễ thì không thể đứng vững được.” (不學禮無以立。) Lễ nghi là nền tảng.

Khổng Tử cũng nói: “Người quân tử không dễ nói ra lời, vì họ sợ rằng lời nói của mình không thể theo kịp hành động.” (古者言之不出，恥躬之不逮也。) Cẩn trọng trong lời nói.

Về sự học: “Ta không mở đường cho kẻ không cố gắng, không chỉ lối cho kẻ không biết nỗ lực.” (不憤不啟，不悱不發。) Chỉ giúp đỡ người thực sự cầu tiến.

Khổng Tử còn nói: “Không biết mệnh thì không thể làm người quân tử.” (不知命，無以為君子也。) Cần hiểu về số phận và quy luật tự nhiên.

Ông còn khuyên: “Không biết Lễ thì không thể đứng vững.” (不知禮，無以立也。) Lễ là căn bản của sự ứng xử.

Về sự khiêm tốn: “Người quân tử không lo mình không được người khác biết đến, chỉ lo mình không làm được điều gì đáng để người khác biết đến.” (君子病無能焉，不病人之不己知也。) Tập trung vào năng lực của mình.

Khổng Tử cũng dạy: “Thấy cái đúng thì theo, thấy cái sai thì sửa.” (見善則從，過則勿憚改。) Luôn học hỏi và sửa lỗi.

Về sự bao dung: “Người quân tử không lo mình không được trọng dụng, chỉ lo mình không có tài năng.” (不患人之不己知，患其不能也。) Hãy phát triển bản thân.

Ông còn nói: “Người quân tử muốn nói chậm mà hành động nhanh.” (君子欲訥於言而敏於行。) Hành động quan trọng hơn lời nói.

Về đạo đức: “Người nhân thì yêu người.” (仁者愛人。) Lòng nhân ái là cốt lõi.

Khổng Tử cũng dạy: “Người quân tử thành thật trong lời nói, cẩn thận trong hành động.” (君子言行一致。) Luôn giữ lời hứa.

Về học tập: “Học rộng, hỏi kỹ, suy nghĩ cẩn thận, phân biệt rõ ràng, thực hành chân thành.” (博學之，審問之，慎思之，明辨之，篤行之。) Quy trình học tập toàn diện.

Ông còn nói: “Người quân tử có ba điều phải cảnh giác: khi còn trẻ, huyết khí chưa định, phải cảnh giác với sắc dục; khi trưởng thành, huyết khí cương cường, phải cảnh giác với sự tranh giành; khi về già, huyết khí đã suy, phải cảnh giác với sự tham lam.” (君子有三戒：少之時，血氣未定，戒之在色；及其壯也，血氣方剛，戒之在鬥；及其老也，血氣既衰，戒之在得。) Lời khuyên cho các giai đoạn cuộc đời.

Khổng Tử còn dạy: “Người quân tử không sợ người khác không biết mình, chỉ sợ mình không biết người.” (不患莫己知，患不知人也。) Hãy hiểu rõ người khác.

Về sự kiên trì: “Không có gì không thể học được, chỉ sợ không chịu học; không có gì không thể làm được, chỉ sợ không chịu làm.” (無不可學，只恐不學；無不可為，只恐不為。) Nỗ lực là chìa khóa.

Ông còn nói: “Người quân tử không tranh giành nhưng vẫn có thể chiến thắng.” (君子無所爭，必也射乎！) Người quân tử không cần tranh giành để thể hiện.

Về lòng trung thành: “Người quân tử phụng sự vua bằng sự trung thành, không phải bằng sự xu nịnh.” (君子事君以忠，不以佞。) Trung thành với đạo lý.

Khổng Tử còn khuyên: “Lời nói phải ra từ miệng, hành động phải ra từ tim.” (言必信，行必果。) Giữ lời hứa và thực hiện.

Về sự phát triển: “Mỗi ngày sửa lỗi của mình, mỗi ngày tiến bộ một chút.” (苟日新，日日新，又日新。) Không ngừng đổi mới.

Ông còn nói: “Người quân tử không có sở thích cố định, nhưng có lý tưởng bất biến.” (君子不器。) Người quân tử không chỉ chuyên một việc mà có tầm nhìn rộng.

Về việc lắng nghe: “Nghe nhiều rồi chọn điều tốt để theo, thấy nhiều rồi ghi nhớ lại, đó là bậc thứ hai.” (多聞擇其善者而從之，多見而識之，知之次也。) Học hỏi từ kinh nghiệm.

Khổng Tử còn dạy: “Nếu có tài đức thì không cần lo không ai biết mình.” (有德者必有言，有言者不必有德。) Tài năng thực sự sẽ được công nhận.

Về sự chính trực: “Thà chết chứ không chịu nhục.” (殺身成仁。) Hy sinh vì đạo đức và lẽ phải.

Ông cũng nói: “Không vì lời nói mà lầm người, không vì người mà bỏ lời nói.” (不以言舉人，不以人廢言。) Đánh giá dựa trên thực tế.

Khổng Tử còn khuyên: “Người quân tử sợ mệnh trời, sợ lời đại nhân, sợ lời thánh nhân.” (君子有三畏：畏天命，畏大人，畏聖人之言。) Kính trọng đạo lý và người hiền.

Về sự thanh bạch: “Phú quý mà bất nghĩa thì như phù vân.” (富與貴，是人之所欲也；不以其道得之，不處也。) Tiền tài không bằng đạo đức.

Ông còn dạy: “Không có thầy thì không thể học, không có bạn thì không thể tiến bộ.” (無師友之益，則學不進。) Tầm quan trọng của thầy bạn.

Khổng Tử cũng nói: “Học tập mà không suy nghĩ thì không thành, suy nghĩ mà không học tập thì nguy hiểm.” (學而不思則罔，思而不學則殆。) Cân bằng giữa học và nghĩ.

Về việc làm: “Không làm việc gì mình không thích.” (吾不為也，非不能也。) Làm việc với đam mê và lương tâm.

Ông còn khuyên: “Người quân tử nói ít làm nhiều.” (君子欲訥於言而敏於行。) Hành động thể hiện giá trị.

Khổng Tử cũng dạy: “Không ai biết mình, sao phải buồn? Chỉ lo mình không có tài năng.” (不患莫己知，患其不能也。) Tập trung vào năng lực của bản thân.

Về sự trung thực: “Người không có Tín thì không biết có thể làm được gì.” (人而無信，不知其可也。) Lòng tin là nền tảng.

Ông còn nói: “Thà làm việc tốt mà không được biết đến, hơn là làm việc xấu mà được nổi danh.” (不患人之不己知，患其不能也。) Giá trị thực sự nằm ở hành động.

Khổng Tử còn khuyên: “Người quân tử không bao giờ lìa xa nhân, dẫu chỉ trong khoảnh khắc. Dẫu trong lúc gấp rút cũng phải giữ nhân, dẫu trong lúc gian nan cũng phải giữ nhân.” (君子無終食之間違仁, 造次必於是, 顛沛必於是。) Nhân ái là phẩm chất cốt lõi.

Về giáo dục: “Dạy bảo không có phân biệt.” (有教無類。) Mở rộng giáo dục cho mọi người.

Ông còn nói: “Cái người quân tử quý trọng nhất là giữ chữ Tín.” (君子以言為信。) Giữ lời hứa là danh dự.

Khổng Tử cũng dạy: “Không lo không có chức vị, chỉ lo mình không đủ tài năng để đảm đương.” (不患無位，患所以立。) Tập trung vào năng lực nội tại.

Về lòng dũng cảm: “Thấy việc nghĩa mà không làm, ấy là không có dũng.” (見義不為，無勇也。) Cần có dũng khí để hành động chính nghĩa.

Ông còn nói: “Người quân tử lấy Nghĩa làm chất, lấy Lễ làm hành động, lấy khiêm tốn làm lời nói, lấy Tín làm thành quả.” (君子義以為質，禮以為行，孫以出之，信以成之。) Hoàn thiện nhân cách bằng các phẩm chất.

Khổng Tử còn khuyên: “Sáng nghe đạo, chiều chết cũng được.” (朝聞道，夕死可矣。) Khao khát tìm kiếm chân lý.

Về sự tự vấn: “Mỗi ngày ba lần tự kiểm điểm mình: làm việc cho người khác có trung thành không? Giao tiếp với bạn bè có thành thật không? Thầy dạy điều gì có ôn tập không?” (吾日三省吾身：為人謀而不忠乎？與朋友交而不信乎？傳不習乎？) Liên tục tự cải thiện.

Ông cũng nói: “Người quân tử biết rõ Nghĩa, kẻ tiểu nhân biết rõ Lợi.” (君子喩於義，小人喩於利。) Luôn đặt đạo đức lên trên lợi ích.

Khổng Tử còn dạy: “Không gì lớn hơn việc học, không gì quan trọng hơn việc tu thân.” (大學之道，在明明德，在親民，在止於至善。) Con đường học vấn và tu dưỡng.

Về thái độ sống: “Người quân tử không tranh giành.” (君子無所爭。) Giữ sự thanh cao và tự trọng.

Ông còn nói: “Người quân tử muốn ở nơi đất nước có đạo, kẻ tiểu nhân muốn ở nơi đất nước không có đạo.” (君子懷德，小人懷土。) Quan tâm đến đạo đức hơn vật chất.

Khổng Tử còn khuyên: “Không có sự kiên trì thì không thể thành công.” (無恆者，不可以作醫，不可以作巫。) Kiên trì là yếu tố quyết định.

Về việc làm người: “Người quân tử không sợ người khác không biết mình, chỉ sợ mình không làm được điều gì đáng để người khác biết đến.” (君子病無能焉，不病人之人之不己知也。) Nâng cao năng lực là ưu tiên.

Ông cũng dạy: “Thấy cái đúng thì làm, thấy cái sai thì sửa.” (見善則從，過則勿憚改。) Luôn sẵn sàng thay đổi để tốt hơn.

Khổng Tử còn nói: “Người quân tử không lo mình không được trọng dụng, chỉ lo mình không có tài năng.” (不患人之不己知，患其不能也。) Tập trung vào sự phát triển bản thân.

Về sự công bằng: “Không có sự phân biệt giàu nghèo, chỉ có sự phân biệt thiện ác.” (有教無類，但有善惡之分。) Giá trị con người không nằm ở địa vị.

Ông còn khuyên: “Người quân tử không dùng lời nói để làm người khác sợ, mà dùng hành động để người khác kính phục.” (君子威而不猛。) Dùng uy tín chứ không phải quyền lực.

Khổng Tử cũng dạy: “Không có gì là mãi mãi, chỉ có đạo đức là vĩnh cửu.” (德不孤，必有鄰。) Đạo đức sẽ thu hút người tốt.

Về sự tự chủ: “Người quân tử không lo không có chức vị, chỉ lo không có đức để giữ chức vị.” (不患無位，患所以立。) Đức độ quan trọng hơn chức vị.

Ông còn nói: “Người quân tử không thay đổi lời nói của mình.” (君子一言九鼎。) Giữ lời hứa là danh dự.

Khổng Tử cũng dạy: “Học tập là niềm vui, thực hành là hạnh phúc.” (學而時習之，不亦說乎？) Tận hưởng quá trình học hỏi.

Về lòng trung thành: “Người quân tử chết vì đạo, không chết vì tiền.” (君子殺身成仁，小人貪生怕死。) Sống vì lý tưởng.

Ông còn khuyên: “Không có gì đáng sợ hơn sự ngu dốt.” (人而不學，其猶正牆面而立。) Ngu dốt là cản trở lớn nhất.

Khổng Tử còn nói: “Người quân tử không sợ người khác không biết mình, chỉ sợ mình không biết người.” (不患莫己知，患不知人也。) Hãy chủ động tìm hiểu người khác.

Về việc kết bạn: “Bạn bè tốt là một kho báu.” (友直，友諒，友多聞，益矣。) Chọn bạn hiền để cùng tiến bộ.

Ông cũng dạy: “Hành động theo Lễ, nói lời theo Tín.” (行之以禮，言之以信。) Sống có quy tắc và chân thành.

Khổng Tử còn nói: “Người quân tử không tranh giành.” (君子無所爭。) Giữ thái độ thanh cao.

Về đạo đức: “Người có đạo đức thì không bao giờ cô đơn.” (德不孤，必有鄰。) Đạo đức sẽ thu hút người tốt.

Ông còn khuyên: “Người quân tử không lo mình không được trọng dụng, chỉ lo mình không có tài năng.” (不患人之不己知，患其不能也。) Nâng cao năng lực bản thân.

Khổng Tử cũng dạy: “Lời nói phải thành thật, hành động phải chính trực.” (言忠信，行篤敬。) Luôn sống trung thực.

Về sự kiên trì: “Không có sự kiên trì thì không thể thành công.” (無恆者，不可以作醫，不可以作巫。) Kiên trì là chìa khóa thành công.

Ông còn nói: “Người quân tử không lo không có chức vị, chỉ lo không có đức để giữ chức vị.” (不患無位，患所以立。) Đức độ quan trọng hơn vị trí.

Khổng Tử còn khuyên: “Người quân tử muốn nói chậm mà hành động nhanh.” (君子欲訥於言而敏於行。) Hành động thay lời nói.

Về lòng nhân ái: “Nhân giả ái nhân.” (仁者愛人。) Người nhân thì yêu thương mọi người.

Ông cũng dạy: “Thấy việc nghĩa mà không làm, ấy là không có dũng.” (見義不為，無勇也。) Dũng cảm làm điều phải.

Khổng Tử còn nói: “Người quân tử thành thật trong lời nói, cẩn thận trong hành động.” (君子言行一致。) Luôn giữ lời hứa.

Về giáo dục: “Dạy bảo không có phân biệt.” (有教無類。) Giáo dục là cho tất cả mọi người.

Xem thêm Những Câu Nói Hay Trong Hồn Trương Ba, Da Hàng Thịt Sâu Sắc Nhất

Ông còn khuyên: “Người quân tử không sợ người khác không biết mình, chỉ sợ mình không biết người.” (不患莫己知，患不知人也。) Hãy tìm hiểu người khác.

Khổng Tử cũng dạy: “Người không có Tín thì không biết có thể làm được gì.” (人而無信，不知其可也。) Lòng tin là nền tảng mọi mối quan hệ.

Về sự phát triển: “Ôn cũ biết mới, có thể làm thầy.” (溫故而知新，可以為師矣。) Luôn học hỏi và sáng tạo.

Ông còn nói: “Người quân tử không oán trời, không trách người.” (君子不怨天，不尤人。) Chịu trách nhiệm về bản thân.

Khổng Tử còn khuyên: “Hiếu là không trái lời.” (孝者，不違。) Lòng hiếu thảo với cha mẹ.

Về sự tự chủ: “Người quân tử lo lắng về đạo đức của mình, không lo lắng về sự nghèo khó.” (君子憂道不憂貧。) Coi trọng đức hạnh hơn của cải.

Ông cũng dạy: “Khi thấy người hiền thì nên nghĩ đến việc mình cũng phải bằng người hiền; khi thấy người không hiền thì nên tự xét lại mình.” (見賢思齊焉，見不賢而內自省也。) Học hỏi và tự kiểm điểm.

Khổng Tử còn nói: “Tính tương cận, tập tương viễn.” (性相近也，習相遠也。) Bản tính con người giống nhau, thói quen làm cho họ khác biệt.

Ông còn khuyên: “Người quân tử không trọng thì không có uy, học không vững chắc thì lời nói không đáng tin.” (君子不重則不威，學則不固，主忠信。) Cần có sự nghiêm túc và đáng tin.

Khổng Tử cũng dạy: “Người quân tử ăn không cầu no, ở không cầu an, làm việc thì siêng năng, nói năng thì cẩn trọng.” (君子食無求飽，居無求安，敏於事而慎於言。) Luôn nỗ lực và cẩn trọng.

Về sự khiêm tốn: “Trong ba người đi cùng, ắt có thầy ta.” (三人行，必有我師焉。) Mọi người đều có điều đáng để mình học hỏi.

Ông còn nói: “Không lo mình không có chức vị, chỉ lo mình không có tài năng để đảm đương chức vị đó.” (不患無位，患所以立。) Tập trung vào năng lực nội tại.

Khổng Tử còn khuyên: “Người quân tử muốn nói chậm mà hành động nhanh.” (君子欲訥於言而敏於行。) Làm nhiều hơn nói.

Về lòng chính trực: “Thấy việc nghĩa mà không làm, ấy là không có dũng.” (見義不為，無勇也。) Dũng cảm làm điều đúng.

Ông cũng dạy: “Ôn cũ biết mới, có thể làm thầy.” (溫故而知新，可以為師矣。) Luôn học hỏi từ quá khứ.

Khổng Tử còn nói: “Người quân tử không oán trời, không trách người.” (君子不怨天，不尤人。) Tự chịu trách nhiệm.

Về đạo hiếu: “Hiếu là không trái lời.” (孝者，不違。) Kính trọng cha mẹ.

Ông còn khuyên: “Người quân tử lo lắng về đạo đức của mình, không lo lắng về sự nghèo khó.” (君子憂道不憂貧。) Ưu tiên đạo đức.

Khổng Tử cũng dạy: “Khi thấy người hiền thì nên nghĩ đến việc mình cũng phải bằng người hiền; khi thấy người không hiền thì nên tự xét lại mình.” (見賢思齊焉，見不賢而內自省也。) Tự kiểm điểm bản thân.

Về sự bao dung: “Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân.” (己所不欲，勿施於人。) Điều mình không muốn thì đừng làm cho người khác.

Ông còn nói: “Học mà không suy nghĩ thì mờ mịt, suy nghĩ mà không học thì nguy hiểm.” (學而不思則罔，思而不學則殆。) Cần kết hợp cả học và tư duy.

Khổng Tử còn khuyên: “Lời nói phải thành thật, hành động phải chính trực.” (言忠信，行篤敬。) Sống chân thật.

Về sự phát triển: “Mỗi ngày sửa lỗi của mình, mỗi ngày tiến bộ một chút.” (苟日新，日日新，又日新。) Không ngừng hoàn thiện.

Ông cũng dạy: “Người quân tử hòa hợp mà không a dua, kẻ tiểu nhân a dua mà không hòa hợp.” (君子和而不同，小人同而不和。) Hòa đồng nhưng giữ vững nguyên tắc.

Khổng Tử còn nói: “Không có thầy thì không thể học, không có bạn thì không thể tiến bộ.” (無師友之益，則學不進。) Tầm quan trọng của thầy bạn.

Về sự tự chủ: “Người quân tử không sợ người khác không biết mình, chỉ sợ mình không làm được điều gì đáng để người khác biết đến.” (君子病無能焉，不病人之人之不己知也。) Nâng cao năng lực nội tại.

Ông còn khuyên: “Thấy cái đúng thì theo, thấy cái sai thì sửa.” (見善則從，過則勿憚改。) Luôn sẵn sàng thay đổi để tốt hơn.

Khổng Tử cũng dạy: “Người quân tử không lo mình không được trọng dụng, chỉ lo mình không có tài năng.” (不患人之不己知，患其不能也。) Tập trung vào sự phát triển bản thân.

Về sự công bằng: “Không có sự phân biệt giàu nghèo, chỉ có sự phân biệt thiện ác.” (有教無類，但有善惡之分。) Đánh giá con người bằng đức hạnh.

Ông còn nói: “Người quân tử không dùng lời nói để làm người khác sợ, mà dùng hành động để người khác kính phục.” (君子威而不猛。) Dùng uy tín chứ không phải quyền lực.

Khổng Tử còn khuyên: “Không có gì là mãi mãi, chỉ có đạo đức là vĩnh cửu.” (德不孤，必有鄰。) Đạo đức sẽ thu hút người tốt.

Về sự tự chủ: “Người quân tử không lo không có chức vị, chỉ lo không có đức để giữ chức vị.” (不患無位，患所以立。) Đức độ quan trọng hơn vị trí.

Ông cũng dạy: “Người quân tử không thay đổi lời nói của mình.” (君子一言九鼎。) Giữ lời hứa là danh dự.

Khổng Tử còn nói: “Học tập là niềm vui, thực hành là hạnh phúc.” (學而時習之，不亦說乎？) Tận hưởng quá trình học hỏi.